ZWYCZAJNY I NADZWYCZAJNY SZAFARZ KOMUNII ŚW. – PRZYPOMNIENIE NIEKTÓRYCH PRZEPISÓW POSOBOROWYCH
ks. Krzysztof Michalczak

1. ZWYCZAJNY SZAFARZ KOMUNII ŚWIĘTEJ

Wg par. § 1 kan. 910 zwyczajnym szafarzem Komunii świętej jest biskup, prezbiter i diakon.

Celebrans Ofiary Eucharystycznej nie może całkowicie wyręczyć się diakonem przy udzielaniu Komunii świętej, bo ma obowiązek sam to czynić, jakkolwiek może poprosić o pomoc właśnie diakona.

Diakon jako zwyczajny szafarz Komunii św., może udzielać Komunii świętej za zezwoleniem rektora miejscowego kościoła i może to czynić bez względu na obecność kapłanów i możliwość udzielania Komunii św. właśnie przez nich.

2. NADZWYCZAJNY SZAFARZ KOMUNII ŚWIĘTEJ – AKOLITA I WIERNY ŚWIECKI (KAN. 910 § 2)

W myśl § 2 kan. 910 nadzwyczajnym szafarzem Komunii świętej jest akolita i wierny świecki wyznaczony do pełnienia tej funkcji zgodnie z kan. 230 § 3. Należy jednak ściśle rozróżnić zakres obowiązków akolity i szafarza świeckiego.

AKOLITA

Akolita jest mężczyzną, który otrzymuje posługę akolitatu od swego biskupa lub wyższego przełożonego zakonnego. Posługi tej udziela się zgodnie z odpowiednim obrzędem wszystkim tym, którzy zmierzają do przyjęcia kapłaństwa.

Do akolity należy wykonywanie szeregu funkcji:

1. posługiwanie przy sprawowaniu Mszy św. oraz w innych czynnościach liturgicznych

2. wystawienie i schowanie Najświętszego Sakramentu

3. udzielanie Komunii Św. sobie oraz innym

Akolita jako nadzwyczajny szafarz Komunii świętej może udzielać tego Sakramentu w następujących okolicznościach:

1. gdy zwyczajny szafarz Eucharystii, a więc biskup, prezbiter lub diakon jest nieobecny.

2. gdy zwyczajny szafarz Eucharystii jest obecny, ale nie może udzielać Komunii świętej ze względu na stan zdrowia, podeszły wiek lub inne prace duszpasterskie.

3. gdy zwyczajny szafarz Eucharystii jest obecny i nawet udziela Komunii świętej, ale do stołu Pańskiego przystępuje tak dużo wiernych, że bez pomocy akolity obrzęd sprawowania Mszy świętej znacznie by się przedłużył.

Nie wszystkie te warunki muszą zachodzić równocześnie, żeby akolita w poszczególnym przypadku został poproszony o udzielenie Komunii św. Wystarczy, że zaistnieje przynajmniej jeden z nich. Czy w danej sytuacji istnieją warunki, by akolita mógł spełnić swoją posługę jako nadzwyczajny szafarz Eucharystii, osądza właściwy duszpasterz miejscowy, nie zaś akolita.

NADZWYCZAJNY SZAFARZ KOMUNII ŚWIĘTEJ – WIERNY ŚWIECKI

Według kan. 910 § 2 nadzwyczajnym szafarzem Komunii świętej – poza akolitą – jest też ten wierny, który zostanie wyznaczony do pełnienia takiej funkcji zgodnie z kan. 230 § 3. W myśl tego ostatniego kanonu, tam gdzie istnieje potrzeba miejscowego Kościoła, bo brakuje szafarzy Komunii św., wierni świeccy jakkolwiek nie są akolitami, mogą rozdzielać Komunię św., byle zawsze zgodnie z przepisami prawa. – Należy jednak pamiętać, że wierni świeccy, jeśli nawet tylko na pewien czas powierza im się specjalną służbę w Kościele, są zobowiązani do osiągnięcia odpowiedniej formacji, koniecznej do należytego wykonywania tego zadania. Każdy bowiem nadzwyczajny szafarz Komunii św. winien wyróżniać się żywą wiarą i dobrymi obyczajami oraz świecić odpowiednim przykładem nabożeństwa do Najświętszego Sakramentu. Poza tym nadzwyczajni szafarze Komunii św. mają spełniać tę posługę świadomie, z całym oddaniem i pilnie (kan. 231 § 1). Nie można zatem powierzać tego zadania wiernemu, którego życie nie jest przykładne, bo np. żyje w kontrakcie cywilnym, nadużywa alkoholu lub jest uzależniony od narkotyków.

Nie można zlecać wiernemu świeckiemu udzielania Komunii św., jeśli w kościele akurat znajduje się kapłan, diakon lub akolita, którzy chcą i mogą udzielać Komunii św.

W sprawie tej wypowiedziała się Kongregacja Sakramentów i Kultu Bożego w instrukcji „Inaestimabile donum” w dniu 3 kwietnia 1980 r. Czytamy w tej Instrukcji, że „Wierny, zakonnik lub świecki, upoważniony jako szafarz nadzwyczajny Eucharystii, może rozdawać Komunię św. jedynie wtedy, gdy nie ma kapłana, diakona lub akolity, gdy kapłanowi stoi na przeszkodzie choroba, podeszły wiek lub gdy liczba komunikujących jest tak wielka, że przedłużyłaby się zbytnio Msza św. Należy więc zganić postawę tych kapłanów, którzy choć obecni przy celebrze, wstrzymują się od udzielania Komunii św., zostawiając ten obowiązek świeckim”.

Liturgiczny obrzęd pomocy w rozdzielaniu Komunii św. winien być następujący:

1. pomocnik udzielania Komunii św. ubrany w szaty liturgiczne zajmuje miejsce w prezbiterium lub tam, gdzie pozostałe osoby pełniące funkcje liturgiczne. W żadnym wypadku pomocnik nie powinien znajdować się podczas Mszy św. w zakrystii.

2. podczas śpiewu „Baranku Boży…” pomocnik podchodzi do ołtarza i klęka na oba kolana z boku odprawiającego kapłana… Po przyjęciu Ciała Pańskiego przez siebie, kapłan podaje Komunię św. pomocnikowi. Wypada, aby udzielił mu jej pod obiema postaciami (przez zanurzenie, albo przez bezpośrednie picie z kielicha). Następnie kapłan spożywa Krew Pańską, po czym podaje pomocnikowi naczynie z komunikantami i obydwaj równocześnie przystępują do rozdzielania Komunii św. Po rozdzielaniu Komunii św. kapłan i pomocnik wracają do ołtarza. Kapłan zanosi puszkę z Najświętszym Sakramentem do tabernakulum, po czym wraca do ołtarza i puryfikuje pateny i kielich. W tym czasie pomocnik wraca na swoje miejsce. Jedynie wyjątkowo pomocnik zanosi puszkę z Najświętszym Sakramentem do tabernakulum, wówczas przed zamknięciem drzwiczek przyklęka na jedno kolano, następnie wraca na swoje miejsce. Jeśli zachodzi potrzeba puryfikuje palce w naczyńku stojącym obok tabernakulum.

W myśl zasady podziału funkcji w zgromadzeniu liturgicznym, pomocnik Komunii św. nie powinien z zasady pełnić innych funkcji liturgicznych, np. lektora lub kantora itp.

Nie należy też powierzać szafarzowi takich zadań, które do niego z istoty przepisów liturgicznych nie należą, jak np. wystawienie Najświętszego Sakramentu, posypywanie głów popiołem itp.

Szafarz nadzwyczajny może – w ramach ważności powołania – świadczyć pomoc na terenie całej swojej diecezji; ale poza własną diecezją – tylko za zgodą biskupa tamtej diecezji.

opr. Ks. dr Krzysztof Michalczak
Archidiecezjalny Duszpasterz
Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Św.